کورتیزول یک هورمون استروئیدی است که توسط غده‌ی فوق کلیوی ترشح می‌شود. به کورتیزول هورمون استرس هم گفته می‌شود. خواب سطح کورتیزول را تنظیم می‌کند و کورتیزول هم به نوبه‌ی خود به تنظیم سایر هورمون‌های بدن کمک می‌کند. وقتی خوب می‌خوابید و سرحال از خواب بیدار می‌شوید، در عرض ۳۰ دقیقه پس از بیدار شدن مقدار کورتیزول به اوج خود می‌رسد. افزایش کورتیزول روی سایر هورمون‌ها، از جمله هورمون تیروئید و استروژن، تأثیر دارد. کمبود خواب با ترشح کورتیزول مرتبط است. بنابراین، توصیه می‌شود هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید تا بتوانید به‌خوبی سطح کورتیزول خود را کنترل کنید.
هورمون کوتیزول چیست؟!
هورمون کورتیزول که به هورمون استرس هم شناخته می‌شود به‌عنوان سیستم زنگ‌خطر طبیعی بدن شناخته شده است. این هورمون با بخش‌های خاصی از مغز کار می‌کند و انگیزه و انواع استرس را ایجاد می‌نماید. چنانچه ترشح هورمون کورتیزول زیاد باشد، ایجاد حس استرس و اضطراب در فرد می‌کند و به همین خاطر باید به نکاتی که مربوط به این هورمون مهم و حیاتی است؛ خوب دقت کنید. هورمون کورتیزول از غدد فوق کلیوی ترشح می‌شود و مسئولیت مبارزه با مشکلات بدن را دارد؛ اما گاهی اوقات خود این هورمون باعث تشدید مشکلات می‌شود.
وظایف کورتیزول
وظایف کورتیزول در بدن عبارتند از:
- حفظ التهاب
- تنظیم فشار خون
- افزایش قندخون
- کنترل چرخه خواب و بیداری
- افزایش انرژی و در نتیجه کاهش فشار و حفظ تعادل
مواردی که ذکر شد مهم‌ترین وظایف کورتیزول هستند و در ادامه با عوارض بهم خوردن تعادل این هورمون و درنتیجه عدم توانایی آن در عملکرد درست، آشنا می‌شوید.
چه ارتباطی بین کورتیزول و اختلالات خواب وجود دارد؟
یک سوال بزرگ این است که میزان کورتیزول چقدر باید باشد ؟ آیا کورتیزول خیلی بالا، باعث اختلالات خواب مثل بی خوابی و آپنه خواب می شود یا اینکه اختلالات خواب مذکور، منتج به کورتیزول بالا می گردند؟ پاسخ این سوال، پیچیده است و در حال حاضر، دانشمندان در تلاش برای پاسخ به این سوال هستند. ما هنوز جهت گیری ارتباط بین اختلالات خواب، کورتیزول و محور هیپوتالاموس را به طور کامل درک نمی کنیم. پاسخ کوتاه این است که احتمالا هر دوی اختلالات خواب و سطح بالای کورتیزول روی هم تاثیر دارند و عملا رابطه ای دو طرفه بین آنها وجود دارد.
تحقیقات نشان می دهند که افزایش فعالیت محور هیپوتالاموس با خواب بی قرارتر و نامنظم تر و میزان کلی خواب کمتر و غیر عمیق تر مرتبط است. این امر به شدت نشان دهنده نقش هورمون کورتیزول به عنوان عامل مختل کننده خواب می باشد تحقیقات صورت گرفته از جمله این مطالعه که در سال ۲۰۱۴ انجام شده است نشان می دهند که محرومیت از خواب با سطوح بالاتر کورتیزول و پاسخ شدیدتر کورتیزول در هنگام استرس مرتبط می باشدکه در اینجا محور هیپوتالاموس وارد عمل شده و بدن را در وضعیت جنگ یا گریز قرار می دهد. این مساله قویا نقش مشکلات خواب را به عنوان تشدید کننده کورتیزول نشان می دهد.
در مورد اختلالات خواب خاصی مثل بی خوابی چطور؟ سطوح بالای کورتیزول اغلب با بی خوابی همراه است. اما مشخص نیست که افزایش هورمون کاهش استرس ، علت بی خوابی است یا پیامد آن و البته کاملا امکان پذیر است که بسته به شرایط فرد، کورتیزول هم علت باشد و هم پیامد.
آپنه انسدادی خواب، دیگر اختلال خواب مرتبط با کورتیزول است. در افراد دچار آپنه خواب، اغلب سطح کورتیزول بالا نشان داده می شود اما مشخص نیست که کورتیزول مستقیما به بروز آپنه خواب کمک می کند یا خیر. تحقیقات نشان می دهند که افزایش سطح کورتیزول و فعالیت بالای محور هیپوتالاموس می تواند ناشی از کمبود خواب، انگیختگی و تنفس ناقص باشد که مشخصه های آپنه خواب می باشند. همچنین شواهدی وجود دارد مبنی بر این که کورتیزول بالا و فعالیت بیش از حد محور هیپوتالاموس می تواند به بروز عوارض متابولیک همراه با آپنه خواب مثل دیابت بینجامد. هنوز مشخص نیست که آیا محرومیت از خواب ناشی از آپنه است که سطح کورتیزول را افزایش می دهد یا خود آپنه است که این کار را می کند.
کورتیزول بالا با چاقی و همچنین افسردگی، اضطراب و دیگر اختلالات خلقی مرتبط با استرس در ارتباط است. اینها مشکلات و اختلالاتی هستند که اغلب موجب بروز بی خوابی و آپنه خواب می شوند یا به همراه آنها رخ می دهند. همین طور می توان گفت اینها بیماری هایی هستند که حتی در نبود اختلالات خواب رسما بالینی به شدت با خواب ضعیف مرتبط می باشند.
ما برای درک بهتر مکانیزم هایی که از طریق آنها کورتیزول روی خواب تاثیر می گذارد، کارهای بیشتری باید انجام دهیم. با این حال همین حالا هم مشخص است که خواب نامنظم و کورتیزول نامتعادل اغلب لازم و ملزوم یکدیگرند و همزمان با هم اتفاق می افتند. رسیدگی به مشکلات خواب راه مهمی برای کمک به میزان شدن سطح هورمون کورتیزول و بهبود استراحت شبانه و پایین آوردن ریسک بیماری های جسمی و روانی می باشد.
چیزی که باید به خاطر داشت این است که کورتیزول بالا می تواند نتیجه اختلالات شایع خواب مثل بی خوابی و آپنه خواب باشد. همچنین ممکن است خود، عامل اختلالات خواب باشد. کورتیزول بالا عامل دیگر بیماری ها مثل اضافه وزن و استرس نیز می باشد که خواب سالم را تحت الشعاع قرار می دهند.